www.eprace.edu.pl » temperament-a-stres » Regulacyjna Teoria Temperamentu » Struktura temperamentu

Struktura temperamentu

Po wielu analizach i szeregu badań Zawadzki i Strelau (1995) opisali strukturę temperamentu za pomocą sześciu cech. Jest to: reaktywność emocjonalna, aktywność, żwawość, perseweratywność, wrażliwość sensoryczna oraz wytrzymałość.

Reaktywność, cecha należąca do poziomu energetycznego temperamentu, wywodzi się z pojęcia siły procesu pobudzenia. Pierwotnie traktowana była ona jako cecha ogólna obejmująca dwie własności energetyczne zachowania: wrażliwość i odporność (wydolność), które pozostają ze sobą w stałej, odwrotnej relacji.

Po wielu analizach okazało się jednak, że takie definiowanie reaktywności jest zbyt szerokie. Obecnie reaktywność rozbita została na 3 czynniki: reaktywność emocjonalną, wytrzymałość i wrażliwość sensoryczną.

Reaktywność emocjonalna przejawia się w zmysłowej i emocjonalnej wrażliwości na jednym krańcu oraz z wydolności, czyli wytrzymałości na działanie silnej stymulacji, na drugim jego krańcu. Wysoka reaktywność emocjonalna, rozumiana będzie jako tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności. Niska reaktywność będzie natomiast wiązała się z małą wrażliwością i dużą wytrzymałością (Strelau, 1998).

Dodać należy, że reaktywność emocjonalna odnosi się głównie do negatywnych emocji - szczególnie lęku. Wiąże się z charakterystyką reagowania emocjonalnego w powiązaniu ze sprawnością działania. Osoby charakteryzujące się w wysokim stopniu tą właściwością wykazują pobudliwość emocjonalną, czyli łatwość reagowania intensywnymi emocjami i małą odpornością emocjonalną. Będą one miały tendencję do obniżania poziomu wykonania różnych zadań w sytuacjach stresowych.

Kolejna cecha, czyli wytrzymałość powstała z podziału reaktywności na 3 podane wcześniej czynniki. Rozumiana jest ona jako zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej (Strelau i Zawadzki, 1997). Cecha ta może być traktowana jako odpowiednik siły procesu pobudzenia Pawłowa, zredukowanej do odporności. Osoby o wysokiej wytrzymałości wykazują odporność na trudy codziennego życia, potrafią radzić sobie w niekorzystnych warunkach oraz pracować z dużą intensywnością i długo.

Kolejna cecha, czyli wrażliwość sensoryczna, opisywana jest jako zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej. Operacyjnie definiowano ją jako „minimalną wielkość bodźca, zdolną wywołać ledwo dostrzegalne wrażenie” (Strelau, 1974 s. 15). Zgodnie z tą definicją wrażliwość sensoryczna miałaby determinować różnice indywidualne w zdolności detekcji bodźców o minimalnej wartości stymulacyjnej (Zawadzki i Strelau, 1997).

Kolejna, ostatnia cecha temperamentalna należąca do energetycznego poziomu zachowania, czyli aktywność odnosi się do częstości oraz intensywności działań jednostki. Jest to „właściwość temperamentu, która determinuje ilość i zakres podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej” (Strelau, 1985, s.287). Człowiek jest w stanie regulować wartość stymulacyjną własnego zachowania i sytuacji zewnętrznych poprzez modyfikację własnej aktywności. W ten sposób możliwe jest zaspokajanie indywidualnego zapotrzebowania na stymulację (Eliasz, 1981; Matysiak, 1985, Strelau, 1985). Wysoka aktywność oznaczać będzie tendencję do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej, lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej (Strelau, 1998).

W większości badań zrealizowanych w ramach RTT (Strelau, 1985) empirycznie stwierdzono, że reaktywność i aktywność są ujemnie związane. Niska reaktywność wiąże się z wysoką aktywnością i odwrotnie, wysoka reaktywność związana jest z biernością zachowania jednostki, co jednocześnie potwierdza efektywność podmiotowej regulacji stymulacji.

Drugi aspekt Regulacyjnej Teorii Temperamentu, czyli wymiar czasowy rozumiany jest jako „zespół cech charakteryzujących przebieg reakcji w czasie” (Strelau, 1974, s.20). Odnosi się do takich cech jak: żwawość i perseweratywność.

Czynnik nazwany ostatecznie żwawością obejmuje takie cechy jak szybkość, tempo i ruchliwość. Ogólnie jest on definiowany jako „tendencja do szybkiego reagowania, utrzymania wysokiego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych” (Strelau i Zawadzki, 1993 s.327 za Zawadzki i Strelau, 1997).

Perseweratywność rozumiana jest jako tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał.

Autor Regulacyjnej Teorii Temperamentu – Jan Strelau zakłada, że wymienione i opisane powyżej cechy biorą udział w regulowaniu stosunków człowieka z otoczeniem. Istotą tej regulacji jest modyfikowanie zarówno zachowań jak i sytuacji, w których aspekt energetyczny i aspekt czasowy odgrywają ważną rolę w przystosowaniu (Strelau, 1998).



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.